Oto Panna pocznie i porodzi Syna

Jedna z najbardziej znanych starotestamentalnych zapowiedzi Mesjasza, którą przytacza Ewangelista Mateusz opowiadając o narozeniu Jezusa (zob. Mt 1, 22-23), została wygłoszona przez proroka Izajasza w Jerozolimie w drugiej połowie Vlll wieku przed Chr.

Mesjańskie zapowiedzi

Wiele tekstów Starego Testamentu zapowiada wydarzenia, które mają nadejść zarówno w niedalekiej przyszłości, jak i w czasach ostatecznych. Zapowiadając zwycięstwo i przyszłe królowanie Boga niektóre z tych tekstów wskazują, że Bóg posłuży się szczególną osobistością, która przyniesie ludziom Jego zbawienie. Przedstawiana jest ona najczęściej jako doskonały władca, cieszący się szczególną Bożą opieką. W późnej tradycji Izraela, w l wieku przed Chr., tego przyszłego władcę zaczęto nazywać Mesjaszem, a teksty dotyczące Jego osoby - mesjańskimi zapowiedziami (obietnicami, proroctwami). Nazwa "Mesjasz" jest zaczerpięta z języka hebrajskiego. Hebrajski termin "maszijah" oznacza "namaszczony", "pomazany" (olejem), "poświęcony" (do służby Bogu). Olejem namaszczani byli przede wszystkim królowie Izraela (zob. np. 1 Sm 10,1; 16,1-13).

Mesjańskie proroctwa w Księdze Izajasza

Ewangelista Łukasz podaje, że Jezus objaśniał uczniom idącym do Emaus teksty Starego Testaentu, które zapowiadały Jego przyjście i dzieło: "I zaczynając od Mojżesza poprzez wszystkich proroków wykładał im, co we wszystkich Pismach odnosiło się do Niego" (Łk 24,27). Ewangelista nie podaje w tym miejscu wykazu tych tekstów biblijnych, ale możemy śmiało przypuszczać, że były tam między innymi teksty pochodzące z Księgi Izajasza. Badania tej prorockiej księgi wykazały, że obecnie zawiera ona zarówno wypowiedzi samego proroka Izajasza, działającego w Jerozolimie w ll połowie Vlll wieku przed Chr., jak też wypowiedzi z czasów dużo późniejszych, a więc pochodzących od kogoś innego niż prorok Izajasz. Obecnie wskazuje się dwóch takich późniejszych proroków, których określa się odpowiednio Drugim i Trzecim Izajaszem. Ponadto w przypadku niektórych tekstów bibliści wskazują jeszcze na innych autorów tych wypowiedzi. Co do motywów i sposobu połączenia wszystkich tych proroctw w jednej księdze istnieją różne hipotezy, ale nie posiadamy jednoznacznej pewnej odpowiedzi. W Księdze Izajasza wyróżniamy zatem trzy główne części: rozdziały 1-39 Księgi Izajasza, czyli (właściwy) Izajasz; rozdziały 40-55 - tak zwany Drugi Izajasz oraz rozdziały 56-66 - tak zwany Trzeci Izajasz.

W pierwszej części księgi znajdują się najstarsze mesjańskie proroctwa księgi Izajasza: Iz 7,10 -16; 8, 23b - 9,6; 11,1-9 i 32,1-5. Oprócz nich wymienia się jeszcze teksty Iz 11,10 i 16, 4b-5. W drugiej części księgi Izajasza mamy następujące teksty mesjańskie: przypisywana Drugiemu Izajaszowi zapowiedź Iz 55,1-11 oraz tak zwanne pieśni o Słudze Jahwe (Iz 42,1-9; 49,1-12; 50,4-11; 52,13 - 53,12). Wreszcie w trzeciej części księgi Izajasza na uwagę zasługuje proroctwo Iz 61, 1-11.

Proroctwo o Emmanuelu (Iz 7,10-16)

Prorok Izajasz działał w Jerozolimie w ll połowie Vlll wieku przed Chr., a więc w okresie podziału społeczności Izraela na dwa królestwa, na północne (Izrael) i południowe (Juda). W tym czasie Judą rządzili królowie z dynastii Dawida: Jotam, Achaz i Ezechiasz. Za panowania króla Achaza doszło do wojny syro- efraimskiej, czyli najazdu wojsk syryjskich i izraelskich na królestwo Judy. Było to w 734 roku przed Chr. Ten najazd był odwetem za to, że Achaz odmówił przystąpienia do koalicji antyasyryjskiej. Jak wspomina Księga Izajasza, królowie syryjski i izraelski zamierzali pozbawić Achaza tronu i na jego miejsce ustanowić jakiegoś "syna Tabeela" (zob. Iz 7,6). Wojska nieprzyjacielskie dotarły do stolicy i doszło do oblężenia Jerozolimy. Król Achaz, obawiając się o swoje życie, postanowił zwrócić się o pomoc do króla asyryjskiego. Wtedy prorok Izajasz udał się do niego, aby go odwieść od tego zamiaru. W proroctwie, które podaje Iz 7, 4-9, prorok starał się zachęcić króla do zaufania Bogu i zapowiedział mu rychły upadek obu nieprzyjacielskich królestw. Na koniec ostrzegł króla, że jeśli mu zabraknie ufności w opiekę Bożą, królestwo Judy nie będzie ocalone. Achaz jednak nie zmienił swego zamiaru, dlatego Bóg ponownie do niego przemówił przez proroka Izajasza. Tym razem, aby przekonać króla prorok zachęcił go, aby poprosił o jakiś znak od Boga na potwierdzenie Bożych obietnic. Z taką praktyką spotykamy się w tradycji biblijnej na przykład w historii Mojżesza, który otrzymał od Boga cudowne znaki potwierdzające jego powołanie (zob. Wj 4,1-9). Także Gedeon dwukrotnie otrzymał znak potwierdzający, że został powołany przez Boga (zob. Sdz 6,17-22; 36-40). W drugim przypadku sam Gedeon określił, na czym ma polegać znak z runem. Podobnie i król Achaz mógł dowolnie wybrać formę znaku, co podkreśla wypowiedź proroka: " proś... o znak... czy to głęboko w Szeolu, czy to wysoko w górze" (Iz 7,11). Król wymówił się od dokonania wyboru znaku tłumacząc, iż nie chce wystawiać Pana na próbę. Jego odmowa nie została przyjęta, a prorok w imieniu Boga przekazał mu: "Oto Panna pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emmanuel. Śmietanę i miód spożywać będzie, aż się nauczy odrzucać zło, a wybierać dobro. Bo zanim Chłopiec będzie umiał odrzucać zło, a wybierać dobro, zostanie opuszczona kraina, której dwóch królów ty się uląkłeś" (Iz 7,14-16).

Ostatnie zdanie tego proroctwa wyraźnie świadczy, że dotyczy ono opisanej powyżej sytuacji historycznej i wcześniejszej wyroczni. Zapowiada zniszczenie królestw które wystąpiły przeciwko Achazowi. Dokona się to szybko, bo proroctwo zapowiada rychłe narodziny chłopca. Czasownik "pocznie" (Biblia Tysiąclecia) można by także przetłumaczyć "jest brzemienna" (Bibia Warszawsko - Praska). Także odniesienie do czasu, gdy chłopiec nauczy się "odrzucać zło, a wybierać dobro", czyli umiejętność oceny moralnej, albo osiągnięcie wieku dojrzałości, sugeruje krótki okres czasu. Już kilkuletnie dzieci potrafią dokonać rozróżnienia pomiędzy dobrem, a złem, natomiast jeśli chodzi o próg dojrzałości religijnej, to żydowscy chłopcy przekraczają go w wieku 12 lat. Historyczne fakty potwierdzają te przypuszczenia, ponieważ królestwo Syrii ze stolicą w Damaszku zostało zniszczone przez Asyryjczyków w 732 roku przed Chr., a więc zaledwie dwa lata po tym proroctwie, natomiast królestwo izraelskie spotkał podobny koniec w roku 722 przed Chr.

Zapowiedź tych narodzin niesie w sobie pozytywne przesłanie historyczne. Są one znakiem trwałości życia w Judzie, bo nie pojawia się tu groźba, iż życie chłopca będzie w niebezpieczeństwie. Nie grozi mu głód, nawet jeślibyśmy uważali wspomniany pokarm (śmietana i miód) za prosty posiłek. Wymowne, z pewnością symboliczne, jest imię chłopca, ponieważ Emmanuel znaczy "Bóg (jest - będzie) z nami". Prorok Izajasz przywoła to imię i odwoła się do tego stwierdzenia jeszcze w innych wyroczniach, które zapowiadają najazd i zniszczenie najeźdźców (zob. Iz 8, 5 - 8, 9 - 10). Co do wspomnianej w tym proroctwie matki dziecka należy zauważyć, że polski przekład "Panna" nie oddaje w pełni hebrajskiego terminu "almah", który określa bądź pannę na wydaniu, bądź młodą kobietę, która niedawno została wzięta za żonę i nie urodziła jeszcze dziecka. Nie możemy też oddać w języku polskim rodzajnika, którego obecność sugeruje, że prorok miał na myśli konkretną osobę. Wśród proponowanych postaci, najbardziej prawdopodobną wydaje się być młoda żona króla Achaza, a wiele przemawia za tym, że mogła to być Abijja, matka przyszłego króla Ezechiasza. Czy jednak zapowiedź narodzin syna z Abijji mogła być uznana przez Achaza za znak? Tak, jeśli fakt brzemienności nie był jeszcze znany królowi, albo nie był publicznie ogłoszony, a podał go Izajasz. Z pewnością takim znakiem mogło być przepowiedzenie narodzin syna, co miało szczególne znaczenie dla królewskiej dynastii i było potwierdzeniem obietnicy jej trwałości, danej Dawidowi przez Boga.

Proroctwo o Emmanuelu ma jednak swoją dalszą historię. Otóż, z biegiem czasu stało się ono dla narodu izraelskiego zapowiedzią narodzin oczekiwanego Mesjasza z królewskiego rodu Dawida. Taka interpretacja nie stała w sprzeczności z historycznym wyjaśnieniem proroctwa, które podałem powyżej. Spotykamy się z taką sytuacją także przy innych proroctwach mesjańskich. Opisując historyczne postacie z rodu Dawida, dają one jednocześnie wyraz oczekiwaniu i zapowiadają idealnego władcę.

W najbardziej cenionym greckim przekładzie Biblii (zwanym Septuagintą) termin "almah" przetłumaczono w proroctwie o Emmanuelu słowem "parthenos", to znaczy "dziewica", co odpowiadało ugruntowanej w ciągu wieków tradycji, iż Mesjasz narodzi się z dziewiczej matki. I to ten właśnie tekst zacytował św. Mateusz w opowiadaniu o poczęciu i narodzeniu Chrystusa Pana, ponieważ w Nim spełniła się ta mesjańska zapowiedź.

M. Baranowski OFMConv, "Oto Panna pocznie i porodzi Syna", "Posłaniec św. Antoniego z Padwy", 11-12/2006 s. 22-23.