Królowo Polski

Mówiliśmy już o tym, że cała kultura może być pod wpływem szczególnej maryjności i że uzasadnione jest nawet, by mówić o kulturze maryjnej. Dzisiaj chciałbym na przykładzie kultury polskiej pokazać, czym może i czym powinna być kultura maryjna.

Tekst, który chciałbym dzisiaj rozważyć, powstał po spotkaniu, na którym byłem świadkiem pewnego chwalenia się: w wypowiedziach niektórych osób duchownych trudno było odróżnić, co jest Ewangelią, a co narodowością. Te wartości rzeczywiście mogą się bardzo ze sobą łączyć i nawet powinny występować razem, a jednak jest niebezpieczne, jeżeli są one identyfikowane. Taka "mieszanka" może doprowadzić do poważnych trudności. Gdy rozważałem te tematy, patrząc na symbol Jasnej Góry, który najbardziej jednoczy aspekty Ewangelii i narodu - powstał ten wiersz, zatytułowany "Króloowo Polski!".

1. Maryjo, pod Twoim obrazem na Jasnej Górze Naród Polski znajduję samego siebie:
Jedność swoją przez Wiarę Chrystusową -
Serce swoje przez Matkę Kościoła -
Wolność swoją przez Krew Ukrzyżowanego -
Bo Twoje milczenie, Matko, wychowuje...

2. Maryjo, pod Twoim obrazem na Jasnej Górze Naród Polski przyjmuje mądrość:
Tolerancję Twoją przez własną spowiedź -
Cierpliwość Twoją przez własne upokorzenie -
Pokój Twój przez przebaczenie wszystkim -
Bo Twoje cierpienie, Matko, przekonuje...

3. Maryjo, pod Twoim obrazem na Jasnej Górze Naród Polski uczy się kochać:
Człowieka drugiego jak samego siebie -
Rodzinę obcych jak bliskich krewnych -
Kraje sąsiedzkie jak własną Ojczyznę...
Bo Twoje miłosierdzie, Matko, obejmuje wszystkich!

Można powiedzieć, że obraz narodu jest tutaj przedstawiony w sposób trochę wyidealizowany - a jednak przekazuje on prawdę. Aby widzieć całą rzeczywistość, trzeba patrzeć na Jasną Górę i na cały naród spojrzeniem Boga. On widzi to, co jest, podczas gdy my często narzekamy na to, czego nie ma. Pan Bóg zauważa to, co jest, chociażby to było nawet w fazie początkowej, kiełkowania.

Patrząc na Polskę w ten sposób, możemy nazwać kulturę tego narodu kulturą maryjną, chociaż jednocześnie czujemy, że jest to cel, który na tej ziemi może nigdy nie zostanie osiągnięty w pełni. Jakie są jednak najpiękniejsze skarby tego narodu, tej kultury?

1. Maryjo, pod Twoim obrazem na Jasnej Górze Naród Polski znajduje samego siebie...

Chyba żaden inny obraz, żaden inny symbol nie wyraża polskiej duszy tak głęboko jak ta ikona. Było to także moim osobistym wrażeniem i doświadczeniem, gdy zacząłem przyjeżdżać do Polski jeszcze w czasach komunistycznych. Otrzymałem wtedy w darze małe zdjęcia obrazu Matki Bożej Częstochowskiej (drukowanie obrazków religijnych było wtedy zabronione). Wziąłem je ze sobą i rozdawałem, będąc na odwiedzinach w różnych krajach europejskich. Temat Polski budził wtedy wielkie zainteresowanie: świat przeżywał napiętą sytuację i z wydarzeniami w Polsce wiązano duże nadzieje. Patrząc na zdjęcie Czarnej Madonny, każdy rozumiał, że ten obraz naprawdę jest podsumowaniem polskiej duszy: widać na nim całą czułość, cierpienie, serdeczność, matczyną postawę, więź z Chrystusem Ukrzyżowanym...

Dlaczego ten obraz, który został dany dla całego świata, stał się szczególnym wyrazem polskiej duchowości, narodowości? Dlaczego wszędzie można zobaczyć go w rodzinach, dlaczego żołnierze szli z nim na front?... Bo w tym obrazie naród polski znajduje swoją jedność - przez Wiarę Chrystusową.

Ten obraz maryjny jest jednocześnie obrazem Chrystusa, Boga. (Małe dziecko nie widzi tu różnic. Mówi: "To Bozia!" - i ma rację. Dziecko najlepiej potrafi uchwycić jedność wszystkich świętych obrazów: tym, co je łączy, jest sam Bóg w różnych aspektach Jego obecności pomiędzy ludźmi). Dzięki wierze w Chrystusa ten naród powstał (chrzest Polski) i przez nią jest zjednoczony i mocny. Nigdy nie byłby w stanie utrzymać się bez wiary Chrystusowej - i Maryja jest jej szczególnym "polskim" wyrazem.

Na Jasnej Górze naród polski znajduje również swoje serce. Jeżeli jest coś, co jest typowe dla Polski, to serdeczność. Owszem, są też chorobliwe, niedojrzałe wyrazy serdeczności, ale chcemy teraz patrzeć na to, co jest dobre, i w tym obrazie Matki Bożej widzimy właściwą, najcenniejszą, najbardziej autentyczną polską serdeczność. Dlatego ten naród znajduje tutaj serce swoje przez Matkę Kościoła.

Matka Kościoła - ten tytuł też jest typowo polski. Został on "wywalczony" w czasie Soboru Watykańskiego II przez Episkopat Polski: dzięki staraniom Prymasa Tysiąclecia, dzięki jedności Episkopatu i modlitwie doszło do tego, że ten tytuł został oficjalnie uznany i wprowadzony w teksty liturgiczne. Matka Kościoła - ta nazwa oddaje narodowość, która otwiera się dla całego Kościoła - to znaczy dla wszystkich narodów. W tym tytule zawarty jest cały świat...

Polski naród przyjmuje pod tym obrazem także swoją wolność. Można zastanawiać się, czym jest "wolność" dla tego narodu, który tyle razy został rozbity, okupowany, wystawiony na próbę... Gdy Ojciec Święty pierwszy raz odwiedził Jasną Górę jako papież, powiedział: "Tutaj zawsze byliśmy wolni!". Owszem, mówił w tym momencie nie tyle o wolności politycznej, co o wolności serca, wolności duchowej. Człowiek może być uwięziony i jednocześnie wolny - w swojej moralności, godności. I akurat przez Maryję, przez Jej wiarę, Jej jedność z Chrystusem ten naród był wolny, nawet jeżeli został uwięziony, zniewolony.

Swoją wolność ten naród znajduje przez Krew Ukrzyżowanego. Dając własną krew, łącząc ją z Krwią Ukrzyżowanego, zachowuje wolność i godność.

Bo Twoje milczenie, Matko, wychowuje... Przed tym obrazem przede wszystkim trzeba milczeć. Oddając własne cierpienia, problemy, pytania, patrzy się na Maryję - i serce się uspokaja. Człowiek milknie i w tym milczeniu Maryja wychowuje. Mówi dalej, kchając i wychowuje przez to, że przekazuje pokój własnego serca zdobyty pod Krzyżem.

2. Maryjo, pod Twoim obrazem na Jasnej Górze Naród Polski przyjmuje mądrość...

Na czym polega mądrość tego narodu, jego kultury maryjnej? Jedną z najpiękniejszych cech polskości, które odkryłem, gdy zacząłem żyć, studiować, pracować w tym kraju, była tolerancja. Z jednej strony cały czas musiałem bać się, czy przedstawiciele ówczesnego systemu jeszcze przedłużą mi wizę. Z drugiej strony wciąż na nowo dostawałem pozwolenie. Inny kolega, który był w podobnej sytuacji, powiedział mi: "Właściwie Polacy są tolerancyjni! Jeżeli ktoś jest tutaj i nie robi jakiegoś wielkiego błędu, to nie leży w ich naturze, aby go wypędzić". I mogę teraz powiedzieć z własnego doświadczenia, że to jest tak, chociaż nie mówi się o tym dużo. Ten naród jest wyćwiczony w cierpieniu i dużo wytrzymuje - również odmienności różnych ludzi.

W jaki sposób ten naród uczy się tolerancji? Wydaje mi się, przez własną spowiedź. Jasna Góra - ten największy, najważniejszy punkt maryjny tego narodu - jest też jego największym konfesjonałem. Tutaj napływają wszystkie grzechy. Na Jasnej Górze jest dobry klimat dla spowiedzi, bo człowiek, stając przed Bogiem, staje w prawdzie i chce się oczyścić. I przyznając się do własnej słabości, staje się tolerancyjny wobec innych. Myślę, że główne źródło tolerancji jest tam, gdzie się najbardziej uczciwie spowiada.

Cierpliwość Twoją przez własne upokorzenie. Tyle razy ten naród został upokorzony i to było i jest gorsze niż podział i okupacja. Jednak akurat przez tę mocną szkołę upokorzenia uczył się cierpliwości - cierpliwości maryjnej. To są kolejne istotne cechy tej kultury: cierpliwość - i pokój.

Pokój Twój przez przebaczenie wszystkim. Nie jest tak łatwo z tym przebaczeniem, trzeba się o nie wciąż na nowo starać. Gdy w latach pięćdziesiątych Prymas Tysiąclecia wyciągnął rękę, by prosić o przebaczenie i przebaczyć, to nie został pochwalony i zrozumiany przez wszystkich rodaków. Był to jednak bardzo ważny gest (i więcej niż gest), który najlepiej wyraża autentyczność tej maryjności. Ten, kto przebaczył, znajduje pokój.

Maryja przebaczyła. Bardzo cierpi, to widać na Jej twarzy, ale przebacza i dlatego wszyscy mają zaufanie i odwagę, aby pójść do Niej, nawet mając tyle na sumieniu. Dlatego ten obraz i całe sanktuarium emanuje takim pokojem. Tam można uspokajać się, tym bardziej, im bardziej człowiek bierze udział w przebaczeniu Maryi. To bardzo ważna, istotna cecha tej kultury - kultury przebaczenia.

Bo Twoje cierpienie, Matko, przekonuje... bez słów, bez wielkich gestów: przez przebaczenie i otwartość dla każdego.

3. Maryjo, pod Twoim obrazem na Jasnej Górze Naród Polski uczy się kochać...

Uczy się kochać - to najważniejsze w szkole maryjnej. I jak kochać, jeżeli nie na wzór i nie w jedności z Jej Synem? A On jasno powiedział, że trzeba kochać Boga Ojca ponad wszystko: wszystkimi siłami duszy, osobowości, serca, psychiki. Boga trzeba kochać w adoracji, a człowieka drugiego jak samego siebie. Nie wiem, co jest trudniejsze. Przynajmniej emocjonalnie łatwiej jest kochać Boga (chociaż czy w ogóle jesteśmy w stanie mobilizować się do tego wszystkimi siłami?). Kochać drugiego człowieka jak samego siebie - to raczej teoria, bo w praktyce oznacza to, że drugi człowiek ma być tak samo ważny jak ja. Zazwyczaj żyjemy inaczej: to ja jestem ważniejszy od innych, to moje problemy są pilniejsze do załatwienia, to moje słabości są łatwiejsze do usprawiedliwienia niż to, co popełniają inni. Kochać drugiego jak samego siebie - to naprawdę trudne i akurat od Matki można uczyć się kochać wszystkich. Dobra, zdrowa matka kocha wszystkie dzieci jednakowo. Grypa jednego dziecka jest tak samo ważna jak grypa drugiego, i podobnie szkoła, ubrania, potrzeby, apetyt... - wszystko. Czasami może miesza się do tego podświadomie ludzka sympatia, ale dobra matka nie pozwala sobie na to świadomie. Dlatego od matki uczymy się kochać wszystkich i szanować drugiego jak samego siebie.

Dopóki mamy do czynienia z pojedynczą osobą, jest to jeszcze względnie łatwe. Gorzej, jeżeli bierzemy pod uwagę rodzinę obcych, którą mamy kochać jak bliskich krewnych. Akurat w Polsce rodzina, chociaż tak mocno atakowana, niszczona, jest jednak bardzo silna, potrafi przetrwać różne kryzysy i systemy. Z jednej strony jest to bardzo ważne i cenne. To chyba jedno z największych bogactw tego narodu! Jednak ten skarb może stać się przeszkodą w byciu dobrym również poza granicami kręgu krewnych.

W królestwie Bożym nie można być dobrym dla własnej rodziny, a członków obcej rodziny traktować obojętnie, jakby ich nie było. To, co jest skarbem narodu, może stać się jego problemem. Dla ludzi z własnej rodziny zawsze jeszcze znajdzie się miejsce na nocleg i coś do zjedzenia, ale dla obcych?... Czujemy, jak ważna jest ta szkoła miłości, bo nie możemy kochać drugiego jak samego siebie, jeżeli nie kochamy członków drugiej rodziny jak członków własnej. To wymaganie Ewangelii przekracza wszelkie bariery wrodzonych uczuć!

I jeszcze "gorszy" jest trzeci punkt tej szkoły miłości: Naród Polski uczy się kochać (...) kraje sąsiedzkie jak własną Ojczyznę.

Czy to utopia? Czy to prowokacja? A może chociażby kiełkująca prawda? Przynajmniej powinno to być naszym marzeniem, naszym ideałem i celem! Nie złośliwie, a jednak trochę prowokująco jest tutaj mowa o krajach sąsiedzkich. Łatwo jest kochać narody w Australii; nic nie mamy przeciwko mieszkańcom Mongolii - to mili ludzie! Trudniej jest kochać tych, których znamy za bardzo, z którymi za często spotykamy się w różnych okolicznościach. Jak trudno jest kochać ich kraje - a nie jechać tam, bo mamy interes do załatwienia, bo warto...

To prowadzi nasze rozważanie do punktu, który wymaga wszystkiego, wymaga chodzenia po wodzie, wymaga prawdziwej wiary! To nie jest do osiągnięcia ludzkimi siłami, psychologią czy innymi sposobami: gościnnością, koincertami, sportem...Taki ideał jest do osiągnięcia tylko przez wiarę Ewangelii - i to jest cel i wymaganie tego obrazu.

Ten naród w swojej maryjności, w swojej właściwej, najgłębszej kulturze jest dojrzały, jest sobą dopiero wtedy, jeżeli przybliża się do tego ideału, jeżeli przynajmniej przyznaje się do tego, jeżeli wybiera go jako cel do osiągnięcia.

W historii Polski istniał bardzo ważny fenomen idei mesjanizmu. Jestem głęboko przekonany, że wśród wielości różnych narodów ten kraj ma swoje powołanie, zadanie do spełnienia. Wolałbym jednak mówić nie tyle o mesjanizmie, co o charyzmacie, o powołaniu narodu. Kultura Polski ma bardzo różne specyficzne aspekty: w jej historii kultura słowiańska została połączona z łacińską; jej darem i zadaniem do spełnienia jest naturalna sytuacja geopolityczna - ten kraj zajmuje miejsce pomiędzy Wschodem a Zachodem. I w spełnianiu tego zadania narodu wielkie znaczenie ma wymiar maryjny, kultura maryjna. Jest ona częścią powołania narodowego.

Dlaczego nazywamy to kulturą? Dlaczego nie wystarczy mówić o duchowości albo pobożności? Jeszcze raz chciałbym podkreślić, że chodzi nie tylko o otrzymanie osobistej pociechy, o własne albo grupowe ratowanie się dla nieba - chodzi o kształtowanie świata tutaj, w tym kraju, co ma znaczenie dla całego świata. Polska, która widzi tylko samą siebie, nie jest sobą! W tym momencie, gdy odetnie się od reszty świata - zginie. Tylko w służbie maryjnej dla całego świata ten kraj jest sobą i staje się dojrzały.