Matka Odkupiciela

Encyklika "Redemptoris Mater" została ogłoszona 25 marca 1987 r. i zapoczątkowała Rok Maryjny. Wpisuje się ona w ciąg przygotowań do wielkiego jubileuszu chrześcijaństwa. Okolicznością, która przynagla mnie do zabrania głosu, jest bliska już perspektywa roku 2000, która jako milenijny jubileusz narodzenia Jezusa Chrystusa zwraca równocześnie wzrok naszej wiary w stronę Jego ziemskiej Rodzicielki (nr 3) - napisał Papież.

Sama jej nazwa nawiązuje do pierwszego dokumentu, poświęconego Chrystusowi - Odkupicielowi (encykliki "Redemptor hominis"), dlatego związek wskazany przez Jana Pawła II posiada charakter teologiczny, a nie - jakby mogło się wydawać - chronologiczny, podkreślający czasowe następstwo jubileuszy Matki i Syna. Chodzi nie tylko o przypomnienie, że Maryja poprzedziła narodzenie się Chrystusa Pana w historii ludzkości. Chodzi również o to, ażeby w świetle Maryi uwydatnić, iż odkąd dokonała się tajemnica Wcielenia, dzieje ludzkości weszły w "pełnię czasu", a znakiem tej pełni jest Kościół (nr 49).

Encyklika składa się z trzech rozdziałów, w których Jan Paweł II nawiązuje do poszczególnych scen biblijnych, ukazujących Matkę Pana.

Wybrana na Matkę Chrystusa i Kościoła

W pierwszym rozdziale przypomina Papież, że Maryja została wprowadzona w tajemnicę Chrystusa poprzez zwiastowanie. W celu zrealizowania dzieła odkupienia Stwórca powołał Ją na Matkę swojego Syna i Matkę Kościoła, obdarzając łaską Niepokalanego Poczęcia. W Niej bowiem, ustrzeżonej od grzechu pierworodnego, Bóg ukazał najwyższy triumf łaski. Jest to bowiem zarazem - napisał - szczyt wśród całego obdarowania łaską w dziejach człowieka i kosmosu. Maryja jest "pełna łaski", ponieważ wcielenie Słowa, zjednoczenie osobowe Boga - Syna z naturą ludzką, z człowieczeństwem, w Niej właśnie się urzeczywistnia i dokonuje (nr 9).

Niepokalane Poczęcie Jan Paweł II łączy z wiarą Matki Pana, co ma wpływ na Jej macierzyństwo. Analizując słowa Błogosławiona jesteś, któraś uwierzyła (Łk 1, 45), Papież odsłania, podobnie jak w słowach "łaski pełna", zasadniczą treść mariologiczną, zasadniczą prawdę o Maryi, która stała się rzeczywiście obecna w tajemnicy Chrystusa właśnie przez to, że "uwierzyła". "Pełna łaski", przy zwiastowaniu anielskim oznacza dar Boga samego; wiara Maryi, którą głosi Elżbieta przy nawiedzeniu, wskazuje na to, jak Dziewica Nazaretańska odpowiedziała na ten dar (nr 12). Dzięki wierze, jak i dzięki darowi, na jaki wskazuje tytuł "łaski pełna", Maryja obdarzona zostaje darem macierzyństwa, który jest wyrazem urzeczywistniania Bożej miłości. Objawia tym samym całkowitą nowość wiary i początek Nowego Przymierza.

Jej wiara swój szczyt osiągnie w wydarzeniu krzyża, gdyż tam również odsłania się tajemnica Jej macierzyństwa. Maryja jako jedyna osoba ludzka odpowiedziała na wierność i miłość, jakie Bóg okazywał Izraelitom w ciągu dziejów zbawienia; oni do tych darów nie dorastali i dlatego tak łatwo łamali przymierze. Jej macierzyństwo osiągnęło zatem wymiar duchowy: Jeśli przez wiarę Maryja stała się Rodzicielką Syna, którego dał Jej Ojciec w mocy Ducha Świętego, zachowując nienaruszone Jej dziewictwo, to w tejże samej wierze odnalazła Ona i przyjęła ów inny wymiar macierzyństwa, który Jej Syn objawił w czasie swego mesjańskiego posłannictwa (nr 20).

Obecna w Kościele

W drugiej części encykliki Jan Paweł II ukazuje Maryję pośrodku pielgrzymującego Kościoła. Podkreśla Jej obecność w wydarzeniu Pięćdziesiątnicy, stąd też i Jej obecność u progu narodzin Kościoła. Świadectwo Jej wiary posiada żywe zastosowanie w darze Kościoła i jest dla niego wzorem: Heroiczna wiara Maryi "wyprzedza" apostolskie świadectwo Kościoła i trwa stale w jego sercu, utajona jako szczególne dziedzictwo objawienia się Boga. Wszyscy, którzy z pokolenia na pokolenie, przyjmując apostolskie świadectwo Kościoła, mają udział w tym tajemniczym dziedzictwie, uczestniczą poniekąd w wierze Maryi (nr 27).

Takie rozumienie Maryi i Kościoła stanowi wyzwanie dla tych, którzy rozumieją go czysto instytucjonalnie. Profil Maryjny jest bowiem dla Kościoła bardziej istotny niż "profil Piotrowy", gdyż "wizerunek Kościoła uformowany na wzór kobiety i jej posłuszeństwa jako ucznia, poprzedza i czyni w ogóle możliwym i stosownym" - komentuje nauczanie papieskie George Weigel. Jedynym celem Kościoła Piotrowego jest budowanie Kościoła według świętości, którego modelem i pierwowzorem jest Maryja - dopowiada w innym miejscu Jan Paweł II. Postawa ucznia ma w Kościele pierwszeństwo przed władzą, ponieważ władza ma służyć świętości. Ona też jest najważniejsza, bo wszystko inne - łącznie z działaniem osób sprawujących władzę - istnieje po to, by odpowiedzieć na wezwanie do świętości.

Z tej racji Papież, ukazując Maryję jako wzór Kościoła, omawia także zagadnienia ekumeniczne z odniesieniem do kultu maryjnego w prawosławiu. Pyta wszystkich chrześcijan Wschodu i Zachodu: Dlaczego więc nie mielibyśmy wszyscy razem patrzeć na Nią jako na naszą wspólną Matkę, która modli się o jedność rodziny Bożej i która "przoduje" na czele długiego orszaku świadków wiary w jedynego Pana? (nr 30).

Macierzyńskie pośrednictwo

Trzeci rozdział encykliki poświęcony został zagadnieniu pośrednictwa, które nie ogranicza się tylko do rozdawnictwa łask Maryi, wszakże bardzo ważnym wyrazem pośrednictwa była już sama zgoda na narodzenie Syna. Przez Maryję przyszedł na świat Jezus. Jej działalność w historii zbawienia jest zatem bardzo ważna. Jan Paweł II stwierdza, że macierzyństwo Maryi eksponowane spod krzyża, rozciąga się na wszystkie wydarzenia Jej życia, a równocześnie stanowi o Jej pośrednictwie. Trzeba zatem przyjąć, że Maryja chce zrodzić Syna Bożego w każdym człowieku. Jako Matka pomaga mu stać się dziedzicem zbawienia. Wpisana w tajemnicę Chrystusa, uobecnia ją przeto wszystkim ludziom, od chwili zwiastowania aż po tajemnicę krzyża, na mocy swego dziewictwa stając się duchową Matką ludzkości.

Papież podkreśla, że Chrystus dysponuje najwyższym pośrednictwem, Maryja natomiast w nim uczestniczy, stając się Jego współpracownicą i matką w porządku łaski (nr 38; por. Sobór Wat. II, Lumen gentium, 61). Jej pośrednictwo to realny wymiar tej obecności wobec wszystkich ludzi. Przez taką "żarliwą miłość", skierowaną w jedności z Chrystusem do "nadprzyrodzonego odnowienia życia dusz ludzkich", Maryja wchodziła w sobie tylko właściwy sposób w to jedyne pośrednictwo "między Bogiem i ludźmi", którym jest pośrednictwo Człowieka - Jezusa Chrystusa (nr 39).

Dzięki obdarowaniu "pełnią łaski" została powołana do współdziałania z Chrystusem, jedynym Pośrednikiem. Podobnie rolę Maryi w relacji do Jej Syna ujmuje Sobór Watykański II. Bóg w przeprowadzaniu planu zbawczego nie odrzucił bowiem kobiety, ale powierzył jej szczególną rolę. Bóg nie potrzebował Maryi, bo w Jego ojcostwie jest pełnia. Chciał jednak tej współpracy z macierzyństwem ludzkim, które w całości wypływa z ojcostwa Boga. W misterium wcielenia Chrystus rodzi się dlatego jako Syn Boga i Syn Dziewicy Maryi. Takie jest objawienie ojcostwa Boga i macierzyństwa ludzkiego, które choć pochodzi całkowicie od Boga, jednak uzupełnia Jego obraz.

Papież podkreśla również nowy wątek pośrednictwa nie tylko w Chrystusie, podobnie jak Sobór Watykański II, ale w Duchu Świętym. Ten zbawczy wpływ (Maryi)  jest podtrzymywany przez Ducha Świętego, który jak zacienił Dziewicę Maryję, dając początek Jej Boskiemu macierzyństwu, tak nadal Jej towarzyszy w trosce o braci Jej Boskiego Syna (nr 38). Tej nowości papieskiego nauczania nie znajdziemy w dokumentach Kościoła, lecz w wypowiedziach świętych, np. św. Maksymiliana Kolbego i św. Teresy Benedykty od Krzyża.

Macierzyńskie pośrednictwo Maryi dotyczy więc przede wszystkim objawienia ludziom miłosiernej miłości Syna. Ona "dla nas i dla naszego zbawienia" została włączona w dokonujący się plan zbawienia człowieka. To zagadnienie, tak istotne w historii teologii i dla ludzkiego życia, stanowi ważny wątek duchowości i kultu maryjnego. Maryja od zarania Kościoła zaczęła przecież spełniać swoją macierzyńską funkcję. Stała się Matką, co pozwala sądzić, że Bóg ma upodobanie w tym, by przez Jej macierzyństwo obdarowywać człowieka swoją łaską, a przez miłosierdzie świadczone przez Maryję - ukazywać swoje "macierzyńskie" oblicze.

P. Warchoł OFMConv, "Matka Odkupiciela" (tekst na podst. encykliki Jana Pawła II o Najświętszej Maryi Pannie), "Posłaniec św. Antoniego z Padwy", 7- 8/2008 s. 8-9.