Odpocznijmy wśród różańcowych legend

Zatrzymajmy się na chwilę... Bo w kształtowaniu pobożności wiernych wielką rolę odgrywa nie tylko sama historia, w której łonie rozwijają się określone praktyki modlitewne i rozjaśniają się kolejne tajemnice chrześcijańskiej wiary. Równoległą rolę do powolnej, głęboko przemyślanej ewolucji danego nabożeństwa i rozwoju doktryny wiary spełniają do dziś chrześcijańskie podania i legendy.

Już w czasach starożytnych i średniowiecznych legendy krążące z ust do ust i przepisywane przez pracowitych kopistów pełniły rolę upowszechniania prawd religijnych i moralnych oraz kreowania mody na pewne postawy. Kształtowały postawy rycerskie, tworzyły obraz sprawiedliwego króla, miłosiernej niewiasty, pokornego i bogobojnego chłopa. One też leżały u źródeł popularności ruchów religijnych. To w dużej mierze dzięki nim Różaniec podbił w XV w. Europę.

Istnieje wiele pięknych legend różańcowych. Poza pięknem przekazują one wielką mądrość i w tych właśnie kategoriach mają w sobie coś z prawdy, nawet jeśli nie wiążą się z żadnym historycznym faktem. Błędem byłoby traktować owe opowieści jako ścisłą relację ze starożytnej czy średniowiecznej historii, ale fakt, że są legendami, wcale nie znaczy, że nie przekazują jakiejś prawdy. Są prawdy, które nie są "historyczne". Mogą mówić o prawdach ludzkiej duszy...

Wybrane legendy, podane niżej zawierają wiele religijnej prawdy, oczywistej dla człowieka wierzącego. Dlatego trzeba je przypomnieć i dzisiaj. Może wielu sercom powiedzą więcej niż uczone wywody teologów.

Legenda o gnuśnym kapłanie

Święty Piotr Damiani (+1072) poświęcił jedną ze swych maryjnych legend propagowaniu prywatnego odmawiania modlitwy "Zdrowaś Maryjo", czyli Psałterza Najświętszej Maryi Panny. Oto co opowiada słynna Damiańska legenda:

Pewien duchowny, który był pozbawiony wszelkich zdolności czy cnoty, nie nadawał się do niczego. Na skutek swej niesprawności i lenistwa wydawał się raczej ciężarem niż podporą dla Kościoła w swoim mieście. Brak mu było nawet cnoty pokory. Pod wygasłym popiołem tego nieużytecznego życia, tlił się jednak podsycany wątłym paliwem delikatny płomień: kapłan ten codziennie podchodził do świętego ołtarza błogosławionej Bożej Rodzicielki i pochylając się z głęboką czcią, nucił ów anielski i biblijny werset: "Zdrowaś Maryjo, łaski pełna, Pan z Tobą, błogosławionaś Ty miedzy niewiastami".

Ze względu na tę codzienną modlitwę Najświętsza Panna wzięła duchownego w obronę, gdy nowy biskup, wobec jawnej nieprzydatności owego człowieka, pozbawił go przynależnych mu dochodów. Maryja ukazała się biskupowi we śnie i czyniła mu wymówki, tak że ten szybko przywrócił kapłana do jego praw.

"Jeśli więc tamten - komentuje św. Piotr Damiani - za śpiewanie jednego wiersza pieśni pochwalnej zasługiwał na utrzymanie życia cielesnego, z jakąż ufnością mogą oczekiwać życia wiecznego ci, co dla Królowej świata wypełniają swe zobowiazanie i codziennie odmawiają sto pięćdziesiąt "Zdrowaś Maryjo"?".

Legenda o hrabinie z Hannegau

Zakonny kronikarz Herman, będący w latach 1127-1137 opatem w klasztorze św. Marcina w Tournai, w swojej "Księdze o odnowieniu klasztoru św. Marcina w Tournai") opowiada następujące wydarzenie z ok. 1090 r.:

"Teodoryk, małżonek hrabiny Ady z Avesnes w Hannegau, zniszczył w wyprawie wojennej między innymi dwa klasztory. Pewien przebywający w podróży pobożny pustelnik miał potem następujące widzenie: Oto święte patronki zniszczonych klasztorów klęczały przed siedzącą na tronie Matką Bożą, błagając o pomstę. Najświętsza Panna odpowiedziała im jednak: "Darujcie mu i mnie nie róbcie przykrości, bo nie chcę go teraz karać. Jego małżonka, hrabina Ada, służy mi w sposób, który tak bardzo mnie zobowiązuje, że ani jej, ani jej mężowi nie może stać się żadna krzywda". Kiedy owe święte zapytywały, jaka to służba, odpowiedziała: "Oddaje mi codziennie sześćdziesięciokrotnie owo anielskie pozdrowienie, które na ziemi było przyczyną mej radości. Dwadzieścia razy rozciągnięta na ziemi, dwadzieścia razy na kolanach i dwadzieścia razy na stojąco, czy to w kościele, czy w swej komnacie, czy w jakimś ukrytym miejscu, powtarza mi słowa: Zdrowaś Maryjo, łaski pełna, Pan z Tobą, błogosławionaś Ty między niewiastami".

Legenda o św. Ildefonsie

Święty Ildefons (+667), arcybiskup Toledo, odznaczał się wielką żarliwością w oddawaniu czci Matce Bożej i odważnie bronił prawdy o Jej świętym dziewictwie, którą próbowali kwestionować głosiciele błędnych nauk. Czytamy w napisanym najpóźniej w IX w. "Życiu św. Ildefonsa", że kedy wieczorem w wigilię święta wniebowzięcia świątobliwy biskup wszedł do swojej katedry, zdumiony ujrzał, że na jego własnym tronie biskupim siedzi Matka Najświętsza, a otacza Ją chór aniołów śpiewających przepiękne hymny pochwalne. Świątobliwy biskup pospieszył w stronę prezbiterium, by do niebiańskiego chóru dołączyć własny hołd. Zbliżywszy się nieco zaczął przyklękać wielokrotnie, a z jego ust popłynęły słowa Pozdrowienia Anielskiego, jakie w Zwiastowaniu skierował do Maryi Anioł Gabriel. ildefons nie mógł znaleźć odpowiedniejszych słów, które harmonizowałyby z pieśniami niebiańskich stworzeń otaczających swoją Królową. Klękał więc z pokorą przed Bożą Rodzicielką i powtarzał słowa: "Bądź pozdrowiona, Maryjo, pełna łaski, Pan z Tobą! Błogosławiona jesteś między niewiastami! Błogosławiony owoc żywota Twojego!".

Najświętsza Maryja Panna wydawała się mile ucieszona słowami biskupiej modlitwy. Aby dać namacalny dowód, jak bardzo przypadł Jej do Serca hołd złożony przez Ildefonsa, ofiarowała mu w podzięce przepiękny ornat.

Legenda o mnichu i wieńcach z róż

Jest to najstarsza znana legenda bezpośrednio związana z Różańcem. Należy ona do tak zwanego Starego Pasjonału, jednego z najwcześniejszych zbiorów legend. Jej istnienie jest potwierdzone w Hiszpanii w 1270 r., jest więc z pewnością conajmniej kilkadziesiąt lat wcześniejsza. Oto dosłowna treść legendy:

"W pewnym mieście żył uczeń, któremu stworzono wszelkie warunki do uczenia się. Jednakże lenistwo i brak zainteresowania sprawiły, że mimo surowej nauczycielskiej chłosty nie nauczył się niczego. Miał tylko w głowie światowe zachcianki. Przy całym swoim zepsuciu przyswoił sobie jednak i zachował chwalebny zwyczaj, aby na cześć Najświętszej Maryi Panny wić każdego dnia wieniec na Jej statułę i zdobić nim Jej głowę. Jeśli, na przykład w śnieżną zimę, nie znajdował kwiatów, szukał tak długo i odgrzebywał śnieg, aż znalazł dość zieleni, aby uwić wianek.

Idzie do swej figury, naszej Pani Maryi, ziele natnie, wieniec włoży i na głowę Maryi złoży: "Pani, mało dobrego we mnie, ale każdego dnia niech tyle zrobię - wianek uwinę Tobie".

I oto zdarzyło się, że odczuł w sobie poruszenie łaski i chęć wstapienia do klasztoru. Wszyscy najbliżsi i przyjaciele doradzali mu to i pomogli, aby został przyjęty przez szarych mnichów, cystersów. Żył tam, jak inni, według ścisłej reguły, ku swemu zadowoleniu. Aż jednego dnia przechodził koło statuły Najświętszej Panienki i przypomniał sobie tak miły niegdyś, a teraz zaniechany zwyczaj. Życie klasztorne bowiem nie pozwalało szukać codziennie potrzebnych kwiatów i zieleni dla uwicia wieńca. Zasmuciło go to tak bardzo, że już myślał, aby opuścić klasztor. Jednakże pewien stary mnich, któremu zawierzył swoją troskę, wskazał mu sposób, aby mógł codziennie uwijać i nakładać Matce Bożej wieniec o wiele milszy niż można to uczynić z kwiecia i zieleni:

"Jeśli chcesz życiem nowym cieszyć Maryję Królową, z szlachetnych czynów wianek w każdy dzień niech dostanie. Wplataj weń słowa chwały, ślubuj i bądź w tym stały, że do końca już dni swoich, gdy reguła ci pozwoli, po pięćdziesiąt "Zdrowaś Maryjo" codziennie odmawiać będziesz. To już będzie cały wieniec, który Ona bardziej ceni niźli lilie, niźli róże".

Młody mnich z radością przyjmuje zwyczaj poświęcania Matce Bożej codziennie - zamiast wieńca z kwiatów czy zieleni - pięćdziesięciu "Zdrowaś". I błogosławieństwo Boże nie każe na siebie długo czekać, bo wzrasta w cnocie i dzielności, i zyskuje uznanie wśród współbraci.

Tak dalece, że pewnego dnia otrzymuje od opata polecenie podróży w sprawach zakonu. Po drodze zsiada z konia na leśnej polanie, całej w przepychu lata, aby zmówić swoje codzienne pięćdziesiąt "Zdrowaś". Dwóch rozbójników upatrzyło sobie jego konia i skrycie za nim podążało, aby w zaroślach, przy sprzyjającej okazji, go obrabować.

Kiedy mnich zaczął się modlić, zbójcy ujrzeli szlachetną panią, która zrywała z jego ust jedną różę po drugiej, układała je w jeden wspaniały wieniec z pięćdziesięciu róż, po czym włożyła go sobie na głowę i znikła.

Gdy zbójcy napadli na mnicha, by zabrać mu konia, chcieli się dowiedzieć, kim była ta piękna pani. Mnich nic jednak o niej nie wiedział, ponieważ tylko oni sami widzieli tę cudowną postać. W końcu pojął, co się stało, że to Najświętsza Maryja Królowa dała ten znak. Pełen radości oddał chwałę i Jej, i Bogu. Potem wyjaśnił wszystko zbójcom i głosił im łaskę Chrystusa, która stała się jego udziałem i wyrwała go z grzechu, podobnie jak teraz winna i ich nawrócić.

Na te słowa i przez ten cudowny znak zbójcy zastanowili się nad sobą i ogarnięci skruchą nawrócili się. Towarzyszyli mnichowi do klasztoru i sami stali się dobrymi i pobożnymi braćmi".

Opowiedziane wydarzenie przekazuje ważną prawdę - modlitwa różańcowa jest piękna, ma wielką wartość, podoba się Maryi. Legenda ta przez wieki pobudzała ludzi do odmawiania Koronki składającej się z pięćdziesięciu "Zdrowaś Maryjo". Ona też leży u źródeł dwóch nazw najbardziej rozpowszechnionego nabożeństwa maryjnego - Różańca oraz Koronki.

Legenda o pierwszych męczennicach i różach

Istnieje jeszcze inna legenda związana z Różańcem i tłumacząca jego pochodzenie. Według niej w pierwszych wiekach Kościół zastępował modlitwy różami. Tak było w okresie prześladowań, w czasach pierwszych męczenników.

Kiedy młode dziewczęta szły po wysypanej piaskiem arenie rzymskiego Koloseum na spotkanie z dzikimi zwierzętami, ubierały się w świąteczne suknie, a na głowy wkładały wieńce uplecione z róż. Szły na wielkie święto - na spotkanie ze swoim Panem, Królem królów, Jezusem Chrystusem, dla którego imienia miały za chwilę ponieść męczeńską śmierć. Młode chrześcijanki wychodziły na spotkanie swego Oblubieńca, szły na swoje wieczne wesele. I choć ich słabe ciała drżały z przerażenia, promieniowała z nich radość. Bez wahania dziewczęta szły naprzeciw śmierci.

Kiedy zapadał zmrok, chrześcijanie przychodzili do Koloseum i zbierali z cyrkowej areny róże. Trzymając je w dłoniach, zanosili do Boga tyle modlitw, ile znaleźli róż rozsypanych na placu męczeństwa.

Legenda o bogobojnej Eulalii

W średniowieczu była również rozpowszechniona legenda o pewnej mniszce imieniem Eulalia. Czytamy w niej:

"Tej to Eulalii ukazała się Matka Najświętsza, która przemówiła do niej następującymi słowami: "Nie lękaj się, moja córko, spotkania z Matką, której w każdą sobotę oddajesz cześć całym sercem. Upominam cię jednak, że jeśli chcesz, aby twoje nabożeństwo do Mnie przynosiło ci korzyść, a przeze Mnie było chętniej przyjmowane, nie wymawiaj w przyszłości słów: "Ave Maryja" tak pospiesznie. Pozwól, że powiem ci, że kiedy witasz mnie słowami anielskiego pozdrowienia, moje Serce napełnia się radością, szczególnie wtedy, gdy spokojnie i powoli wypowiadasz słowa: "Pan z Tobą". Przyjemność, jaką w nich znajduję, jest większa, niż są w stanie wyrazić moje słowa. Wydaje mi się, że znowu czuję w sobie mojego Syna, który zechciał łaskawie stać się człowiekiem i narodzić się ze Mnie dla zbawienia grzeszników. Jak wtedy przeżywałam niewypowiedzianą radość, tak samo czuję ją i teraz, kiedy w anielskim pozdrowieniu mówisz do mnie słowa: "Pan z Tobą". Słysząc to, służebnica Chrystusowa została napełniona niewypowiedzianą radością i w zamian za to miłosne pocieszenie i napomnienie pełne łagodności ofiarowała swej najsłodszej Matce nieskończone dziękczynienia i wielorakie modlitwy. A wówczas Matka wszelkiego stworzenia, odszedłszy od niej, powróciła do chwały nieba, gdzie, jak wierzymy, pozostaje z Synem na wieki.

Siostra ta, chcąc, aby odtąd jej modlitwy były milsze Matce Bożej, a dla niej samej bardziej pożyteczne, postanowiła natychmiast je skrócić. Dotąd bowiem miała w zwyczaju, by każdego dnia z miłości do Matki Najświętszej powtarzać "Zdrowaś Maryjo" tyle razy, ile, jak słyszała, jest psalmów w Psałterzu, a żeby móc odmówić je wszystkie, musiała wypowiadać słowa Pozdrowienia Anielskiego szybciej, niż należało.

Teraz, napomniana przez Matkę naszego Pana, zrezygnowała z odmawiania dwóch trzecich tego, co odmawiała dotychczas, a pozostałe modlitwy odmawiała z wielką uwagą".