Matka Kościoła

Tytuł "Matka Kościoła" spotykamy już sporadycznie u Ojców Kościoła. Św. Epifaniusz zwie Maryję "prawdziwie Matką wszechżyjących", św. Ambroży interpretuje testament z krzyża (J 19,26-27) jako zapoczątkowanie praw macierzyńskich Maryi w stosunku do członków Kościoła, św. Augustyn mówi o Niej jako o "Matce członków Chrystusa". Powszechnie zaczęto nazywać Maryję Matką Kościoła począwszy od XII w., gdy w teologii i pobożności podjęto temat macierzyństwa duchowego. Od tego czasu tytuł ten wchodzi stopniowo w powszechne użycie. W kulcie średniowiecznym pojawiają się tytuły "matka", albo "najmilsza matka", "matka najlepsza", przejęte przez następne epoki. W okresie przedsoborowym tematyka macierzyństwa Maryi względem Kościoła staje się bardzo żywa. Tytułu "Matka Kościoła" używali liczni teolodzy, a także papieże (szczególnie Leon XIII i Jan XXIII, a wcześniej Benedykt XIV, Benedykt XV, Pius X i Pius XI), stosowano je także w języku kultycznym. Zaważyło to na wczesnym etapie prac Soboru Watykańskiego II, który w swej drugiej redakcji tekstu ósmy rozdział zatytułował "O Błogosławionej Maryi Dziewicy Matce Kościoła".

Podczas trwania Soboru wielu uczestników obrad domagało się przyznania Maryi tego tytułu. Poparli oni postulat kard. S. Wyszyńskiego i biskupów polskich o uroczystym uczczeniu przez Sobór Maryi jako Matki Kościoła w którym znalazły się następujące słowa:

Opierając się na tych licznych dowodach zaczerpniętych z nauki Kościoła postanowiliśmy prosić Ojca Świętego, by raczył usankcjonować tak powszechną opinię i ogłosić Maryję matką Kościoła oraz oddać Jej macierzyńskiej opiece cały Kościół i ludzkość. Chodziłoby o publiczny akt kultu, przez który złączeni z Papieżem biskupi zebrani na auli soborowej oddaliby cały Kościół opiece Maryi. Następnie akt ten zostałby powtórzony we wszystkich diecezjach i parafiach (...)Memoriał nasz nawiązuje do oddania rodzaju ludzkiego Niepokalanemu Sercu Maryi, którego dokonał papież Pius XII w roku 1942, w dwóch fazach (...) Przykłady z dziejów naszej Ojczyzny, a zwłaszcza a z trudnych okresów naszej historii, gdy ważyły się losy narodu wykazują, jak ogromna jest moc wstawiennictwa Maryi w obronie naszej wiary, wolności i bytu narodu. Podobnie myślimy i w dzisiejszych czasach, więcej, mamy silne przekonanie, poparte codziennym doświadczeniem, że jedyną obroną naszej jedności i drogą zbawienia jest głęboka cześć wobec Matki Boga i ludzi, matki całego rodzaju ludzkiego, a w szczególny sposób wobec Matki Kościoła

Prymasowi Polski chodziło o znaczenie duszpasterskie nowego, bliskiego wiernym, tytułu maryjnego. W ogłoszeniu Maryi Matką Kościoła chodziło o uproszczenie wstawiennictwa Maryi: o obdarzenie Kościoła wolnością kultu, obronę obyczajów, uznanie praw Kościoła, osiągnięcie jego jedności, uproszenie pokoju. Na podstawie wypowiedzi Pawła VI można sądzić, że podobne racje przemawiały za decyzją papieża, który powagą swojego Najwyższego Urzędu oficjalnie nadał Maryi tytuł Matki Kościoła.
Sobór nie użył formalnie w swych dokumentach tytułu Matki Kościoła. Użył jednak sformułowania: "Kościół też katolicki pouczony przez Ducha Świętego darzy Ją synowskim uczuciem czci jako Matkę najmilszą".

Święto Maryi Matki Kościoła nie weszło do kalendarza powszechnego. Jednakże Episkopat Polski wprowadził je jako obowiązujące we wszystkich diecezjach naszego kraju i wystosował list, w którym informował o radosnej wiadomości ogłoszenia Maryi Matką Kościoła:

Episkopat polski z dniem dzisiejszym ogłasza wiernym święto Maryi, Matki Kościoła, które ma być w diecezjach Polski obchodzone co roku, w poniedziałek po uroczystości Zesłania Ducha Świętego. Dzień ten został wybrany dlatego, ponieważ Zesłanie Ducha Świętego było początkiem działalności Kościoła.
Jak podają Dzieje Apostolskie, w momencie Zesłania Ducha Świętego, w Wieczerniku obecni byli wszyscy Apostołowie, którzy "trwali jednomyślnie na modlitwie razem z niewiastami, Maryją, Matką Jezusa, i braćmi Jego" (Dz 1,14). Matka Najświętsza, Oblubienica Ducha Świętego, mocą którego w dniu Zwiastowania poczęła Jezusa Chrystusa, przeżyła w Wieczerniku wraz z Apostołami zstąpienie Ducha Miłości na Kościół. Od tej chwili Maryja, Wspomożycielka Wiernych i Matka Kościoła, towarzyszy Kościołowi, Słuszną jest więc rzeczą, aby każdego roku, zaraz po uroczystościach Zielonych Świątek, przypominać związek Kościoła z Matką Chrystusową.(...) Padło oficjalne oświadczenie: Kościół ma Matkę! Matka Chrystusowa jest Matką naszą. Radość Ojców Soboru była nieopisana. Można ją porównać tylko z radością, jaką wywołało na Soborze Efeskim w roku 431 ogłoszenie dogmatu o Boskim Macierzyństwie Maryi.

Matkę Kościoła wspomina się liturgicznie w poniedziałek po uroczystości Zesłania Ducha Świętego, którą uważa się za dzień ostatecznych narodzin misyjnego Kościoła. W Polsce obchodzone jest ono uroczyście i z radością jako jedno z większych świąt ustanowionych na cześć Matki Jezusa i naszej.
Jan Paweł II wprowadził tytuł Mater Ecclesiae do Litanii Loretańskiej.