Matka odsuwająca miecz

Ofiarowanie, Oczyszczenie, Przedstawienie, Spotkanie, Matki Bożej Gromnicznej. Skąd tyle nazw? Prawdopodobnie dlatego, że Liturgia podkreślała różne aspekty tego święta. Raz zwracała uwagę na Maryję i Jej wypełnienie Prawa. Innym razem zwracano uwagę na spotkanie z Symeonem i jego proroctwo. Jeszcze innym razem przyglądano się przepisom o wykupie pierworodnych. O wszystkim tym czytamy w jednym fragmencie Łukaszowej Ewangelii, w ofiarowaniu Jezusa w świątyni.

W wersecie poprzedzającym opowiadanie, którego słuchamy w czasie Liturgii w święto Ofiarowania Pańskiego, św. Łukasz ukazuje, że zgodnie z Prawem i tradycją dziecko zostało obrzezane osiem dni po narodzeniu: „Gdy nadszedł dzień ósmy i należało obrzezać Dziecię, nadano Mu imię Jezus, którym Je nazwał anioł, zanim się poczęło w łonie Matki”.

Józef i Maryja wypełniają Prawo, o czym św. Łukasz opowiada dość szczegółowo. Żeby lepiej zrozumieć tę kwestię, musimy otworzyć te księgi Pisma Świętego, które zawierają wzmiankowane przepisy Prawa.

Wykup pierworodnych

W Księdze Wyjścia Izraelici są przygotowywani przez Pana do wyjścia z Egiptu. Egipcjanie nie chcą się zgodzić na to, żeby opuścili ich kraj. Bóg zsyła zatem na Egipt różnego rodzaju kary. Ostatnia z nich to śmierć pierworodnych. Po tej pladze Egipcjanie pozwalają Izraelitom odejść. W tym miejscu Księga Wyjścia opowiada o pierwszych zasadach życia i kultu, które Mojżesz otrzymuje od Pana: „Poświęćcie Mi wszystko pierworodne... Wszelkie pierwociny łona matki i wszelki pierwszy płód bydła... Pierworodnych ludzi z synów twych wykupisz... Będzie to dla ciebie znakiem na ręce i ozdobą między oczami przypominając, że Pan potężną ręką wywiódł nas z Egiptu”.

Zatem wykup pierworodnych związany jest z historią wyjścia z Egiptu. Bóg zabrał Egipcjanom pierworodnych synów i mówi Izraelowi: również wasi pierworodni synowie do mnie należą. Nie ulegną śmierci, ale będą należeć do mnie, będą sprawować moją służbę. Jeśli chcecie ich z powrotem – musicie ich wykupić.

Natomiast w Księdze Liczb w miejsce wykupionych pierworodnych Pan wybiera na swoją wyłączną służbę lewitów: „Oto Ja wziąłem lewitów spośród synów Izraela na miejsce wszystkich pierworodnych, którzy się narodzili z łona matek, dlatego lewici są moją własnością”.

W tejże księdze została ustalona cena za wykup: pięć srebrnych syklów za każdego lewitę. Taka kwota obowiązuje do dziś. I do dziś, tak jak za czasów Józefa i Maryi, można dokonać takiego obrzędu w którymkolwiek miejscu kraju, przed kapłanem, płacąc ustaloną kwotę.

Przeznaczony dla Pana

Św. Łukasz w opowiadaniu o pójściu Józefa i Maryi z Dzieciątkiem do świątyni, owszem, cytuje teksty związane z prawem wykupu, ale nie pisze nic o samym wykupie, a jedynie, że dziecię zostało „przedstawione” Panu. Używa przy tym greckiego słowa paristemi, który oznacza: „odłożyć coś na bok, do czyjejś wyłącznej dyspozycji, ofiarować”. Ewangelista nie wspomina nic o wykupieniu Jezusa, nie mówi np. o tym, że Józef zapłacił pięć srebrnych syklów. Można to uznać albo za przeoczenie, albo za fakt tak oczywisty, że nie warto było o nim wspominać. A może faktycznie nie zostało tutaj dokonane wykupienie, a Jezus został „przedstawiony Panu”, co oznacza, że miał od tego momentu należeć do Pana. Podobną sytuację odnajdujemy np. w Księdze Samuela, gdy Anna przynosi do świątyni małego Samuela. Mówi: „«Oto ja oddaję go Panu. Po wszystkie dni, jak długo będzie żył, zostaje oddany na własność Panu». I oddali tam pokłon Panu”.

Jeśli Jezus nie został wykupiony, a „ofiarowany”, „przedstawiony” to oznacza, że jest przeznaczony dla Pana, na Jego służbę. Jak wiemy, całe Jego życie było przeżyte w taki sposób – uczynił całe swoje życie darem dla Ojca, pełnił tylko Jego wolę.

Oczyszczenie

W Łukaszowym opisie ofiarowania Pana Jezusa w świątyni mamy do czynienia z wypełnieniem jeszcze jednego przepisu Prawa, tego o oczyszczeniu: „Jeżeli kobieta zaszła w ciążę i urodziła chłopca, pozostanie przez siedem dni nieczysta... Ósmego dnia chłopiec zostanie obrzezany. Potem ona pozostanie przez 33 dni dla oczyszczenia krwi: nie będzie dotykać niczego świętego i nie będzie wchodzić do świątyni, dopóki nie skończą się dni jej oczyszczenia. Jeżeli zaś urodzi dziewczynkę, będzie nieczysta przez dwa tygodnie... Potem pozostanie przez sześćdziesiąt sześć dni dla oczyszczenia krwi.

Kiedy zaś skończą się dni jej oczyszczenia po urodzeniu syna lub córki, przyniesie kapłanowi, przed wejście do Namiotu Spotkania, jednorocznego baranka na ofiarę całopalną i młodego gołębia lub synogarlicę na ofiarę przebłagalną. Kapłan złoży to w ofierze przed Panem, aby za nią dokonać przebłagania. W ten sposób będzie ona oczyszczona od upływu krwi. To jest prawo dotyczące tej, która urodziła syna lub córkę. Jeżeli zaś ona jest zbyt uboga, aby przynieść baranka, to przyniesie dwie synogarlice albo dwa młode gołębie, jednego na ofiarę całopalną i jednego na ofiarę przebłagalną. W ten sposób kapłan dokona przebłagania za nią, i będzie oczyszczona”.

Przepisy te regulują powrót kobiet, które urodziły dzieci, do czynności liturgicznych. Ewangelista pisze, że Maryja i Józef złożyli w ofierze dwie synogarlice, a zatem trzeba myśleć o nich jako o osobach ubogich.

Oświecenie pogan

W takim kontekście, w kontekście wypełniania przez dwoje Młodych czynności związanych z Prawem, odbywa się spotkanie z Symeonem i Anną. Ci starcy to osoby pełne Ducha, charyzmatycy. Symeon spotyka Młodych z Dzieckiem, rozpoznaje w Jezusie Mesjasza i śpiewa swoją pieśń o tym, że wreszcie ujrzał zbawienie, że zobaczył „światło na oświecenie pogan”.

Na marginesie dodajmy, że to właśnie ten motyw światła dał początek wszystkim celebracjom liturgicznym związanym ze świecami, gromnicami – chcemy przez to powiedzieć, że Jezus jest prawdziwym Światłem świata.

Ta przepiękna scena, pełna niespodziewanej nowości – starzy charyzmatycy spotykają Młodych, którzy wypełniają Prawo – kończy się w sposób mało hollywoodzki, bez happy endu. Symeon zapowiada bowiem, że duszę Maryi przeniknie miecz.

Rajski miecz

Pewne bardzo stare syryjskie tłumaczenie Ewangelii (Vetus Syra – kodeks Sinaiticus) zawiera słowa: „Ty sama odsuniesz miecz” – zamiast: „Twoją duszę miecz przeniknie”. Skąd się wzięło takie tłumaczenie, nie bardzo wiadomo, ale jeden z Ojców Kościoła, św. Efrem, który Pismo Święte znał właśnie w takiej wersji, przepięknie skomentował ten Łukaszowy werset. Efrem uważa, że Symeon mówi do Maryi: „Ty sama odsuniesz miecz”, ponieważ ma na myśli miecz strzegący wrót raju.

Aby zrozumieć Efrema, trzeba nam na chwilę wrócić do Księgi Rodzaju: „Po czym Pan Bóg rzekł: «Oto człowiek stał się taki jak My: zna dobro i zło; niechaj teraz nie wyciągnie przypadkiem ręki, aby zerwać owoc także z drzewa życia, zjeść go i żyć na wieki». Dlatego Pan Bóg wydalił go z ogrodu Eden, aby uprawiał tę ziemię, z której został wzięty. Wygnawszy zaś człowieka, Bóg postawił przed ogrodem Eden cherubów i połyskujące ostrze miecza, aby strzec drogi do drzewa życia”.

Według Efrema to, co zostało ustanowione przez upadek Ewy, teraz zostaje odsunięte przez posłuszeństwo Maryi. Miecz, który zamknął bramy raju, zostanie odsunięty przez Nią, bo porodziła Kogoś, kto zwyciężył śmierć, dał nam zmartwychwstanie i przywrócił nam zbawienie.

Droga wolna

Ofiarowanie Pańskie to zatem święto, w czasie którego możemy myśleć o wyjściu z Egiptu i o tym, że Bóg zastrzegł sobie prawo do pierworodnych. To święto, w czasie którego możemy myśleć, że Józef nie dokonał wykupu Jezusa, ale „przedstawił” Go Bogu. To również dzień, kiedy możemy myśleć o świetle; i o tym, że Bóg wychodzi na spotkanie ludzi. Ale możemy myśleć też o tym, że raj, zamknięty przez Ewę, jest otworzony. To dzięki Maryi miecz został odsunięty, aniołowie nie strzegą już wejścia do raju. Droga wolna. Można biec w kierunku Boga, bo nasza przyjaźń z Nim jest odnowiona.

O. Tomasz Szymczak OFMConv

artykuł zamieszczony w ”Rycerzu Niepokalanej” 2/2016