Karmelici

Karmelici

Na przełomie XII i XIII w. na zboczach Góry Karmel w Palestynie powstała wspólnota pustelników, którzy na znak szczególnej więzi z Matką Bożą nazwali siebie Braćmi Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel.

Na górze Karmel

Pustelnicy z Góry Karmel prowadzili życie wypełnione modlitwą i umartwieniem. Ich duchowym ojcem stał się prorok Eliasz, który niegdyś w tym miejscu wyprosił u Boga deszcz dla Izraela, gnębionego za grzechy trzyletnią posuchą (por. 1 Krl 18). Do nich właśnie przyłączył się - przybyły w te strony z krzyżowcami - Bertold z Kalabrii, który wraz z 10 towarzyszami utworzył wspólnotę pierwszych Braci Karmelitów, a papież Honoriusz III zatwierdził ich Regułę w 1226 r.

Razem z Maryją

Pustelnicy odznaczali się od samego początku swego istnienia szczególną czcią Najświętszej Maryi Panny. Dla Niej poświęcili pierwsza kaplicę na Górze Karmel i od Maryi zachowującej w swym sercu i rozważającej Słowo Boże (por. Łk 2,19.51), wzięli wzór i model dla swego życia "oddanego dniem i nocą - zgodnie z zaleceniami Reguły - rozważaniu Prawa Pańskiego i czuwaniu na modlitwach". W Maryi widzieli swą Patronkę, Matkę i Siostrę. Pustelnicy z Góry Karmel, a później ich następcy, patrzyli na Jezusa oczyma Maryi, która wzrastała na ziemi, tak im bliskiej, bo w Nazarecie, położonym niedaleko od Karmelu.

W ogniu prześladowań

Losy klasztorów łacińskich w Ziemi Świętej były uzależnione od istnienia Królestwa Jerozolimskiego. W 1239 r. upłynął dziesięcioletni rozejm, zawarty przez cesarza Fryderyka II z sułtanem egipskim, na mocy którego krzyżowcy odzyskiwali część utraconych terytoriów, w których między innymi znajdowały się miasta: Jerozolima, Nazaret i Betlejem. Pobyt eremitów na Górze Karmel, gdzie mogli oddawać się bez reszty modlitwie i okazywaniu kultu swojej Matce i Królowej, stawał się w pierwszej połowie XIII w. coraz bardziej niebezpieczny. W rękach Saracenów znalazła się Jerozolima, a wojska saraceńskie zaczęły posuwać się coraz bardziej na północ. W takiej sytuacji eremici emigrowali początkowo na Cypr, a następnie do Europy.

Objawienie szkaplerzne

Wobec nowej sytuacji na ziemiach europejskich generał zakonu w ufnej modlitwie zwrócił się do Maryi z błaganiem o pomoc. Otrzymał znak wybawienia - szkaplerz, który odtąd przypomina o Jej miłości i bliskości.

W nowej sytuacji

W Europie pojawili się nieznani tu dotąd zakonnicy - Bracia Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel. Chociaż wracali do krajów ojczystych, byli jednak traktowani jak obcy. Ich Reguła nie była przystosowana dostatecznie do nowych warunków życia. Nowi przybysze z Góry Karmel nie spotkali się więc w Europie z godnym przyjęciem, lecz natrafili na wiele trudności, które w ostateczności mogły doprowadzić do kasaty zakonu.

Nadzieja w Maryi

Św. Szymon Stock (1164-1265), wielki czciciel Maryi, generał zakonu, w pierwszej połowie XIII w. starał się wszelkimi dostępnymi środkami ocalić zakon, ale jego starania pozostawały bez skutku. W tej beznadziejnej wprost sytuacji, nie mając znikąd pomocy, zwrócił się do Matki Bożej z prośba o ratunek. Modlił się słowami hymnu Flos Carmeli: "Kwiecie Karmelu, śliczna Winnico, tylko Ty jesteś, Splendorze Nieba Wieczną Dziewicą! O Matko cicha, piękna jak zorza, dla karmelitów daj przywileje, O Gwiazdo Morza!"

Dar od Matki

Prośba została wysłuchana. W nocy z 15 na 16 lipca 1251 r. Maryja wskazała mu na szkaplerz, część habitu zakonnego, czyniąc z niego znaki swej opieki. Następnie obiecała wyprosić wszystkim wiernie noszącym szkaplerz łaskę zbawienia, mówiąc: "Umiłowany synu! Przyjmij Szkaplerz twojego zakonu. Przywilej dla ciebie i karmelitów. Kto w nim umrze, to jest w Szkaplerzu, nie zazna ognia wiecznego. Oto znak zbawienia, ratunek w niebezpieczeństwach, przymierze pokoju i wiecznego zobowiązania". Maryja poleciła Szymonowi udać się do papieża Innocentego IV, celem załatwienia spraw dotyczących stabilizacji zakonu w Europie. Widzialnym znakiem opieki Matki Bożej stał się list papieski z 1252 r. polecający biskupom zakon karmelitański.

Rozwój kultu

Stolica Apostolska zaliczyła Szkaplerz do sakramentaliów. Potwierdziła przywileje Szkaplerza i prawdziwość obietnic Maryi.

Nabożeństwo szkaplerzne rozprzestrzeniło się po całym chrześcijańskim świecie, stając się symbolem maryjnego charakteru zakonu karmelitańskiego.

Przywilej sobotni

W XIV w. na polecenie Matki Bożej papież Jan XXII dodał do pierwszego przywileju i obietnicy Maryi wielki przywilej sobotni (3 III 1322). Matka Boża ukazała się jemu i w widzeniu rzekła: "Ja ich Matka łaski, zejdę w sobotę po ich śmierci i jak ich spotkam w czyśćcu, uwolnię ich i zabiorę na Świętą Górę żywota wiecznego". Liczni papieże potwierdzali wielokrotnie prawdziwość obietnicy Maryi pod warunkiem wypełnienia z naszej strony koniecznych zobowiązań. Uczynił to między innymi papież Klemens VII (1528 i 1530), Paweł III (1534), św. Pius V (1566), Grzegorz XIII (1577), Paweł V (1613), Klemens X (1637), Pius X (1910), Benedykt XV (1917), Pius XI (1922) i Pius XII (1950).

Odziani szkaplerzem

Począwszy od przełomu XIII i XIV w. nabożeństwo szkaplerzne rozwinęło się szeroko na całym świecie. Obok zakonników Szkaplerz zapragnęli nosić także ludzie świeccy. Przy klasztorach karmelitańskich zaczęły powstawać bractwa szkaplerzne oraz liczne koła tercjarskie. Szkaplerz zdobił pierś nie tylko prostego ludu, ale i szlachty, hetmanów, królów, biskupów i papieży.

Pierwsze sprawdzone dane historyczne, mówiące o przynależności ludzi świeckich do bractw szkaplerznych, pochodzą z XIV w. W tym czasie powstawały pierwsze konfraternie we Florencji, Bolonii, Wenecji i innych miastach Włoch. Kolejni papieże: Klemens VII (1523-1534) i Grzegorz XIII (1572-1585) przyczyniali się do rozpowszechnienia nabożeństwa szkaplerznego przez nadanie mu wielu odpustów.

Kościół zatwierdzając nabożeństwo szkaplerzne i zalecając je, przywiązał do niego odpusty, a tym samym zatwierdził i pozwolił na wiarę w niebiańskie pochodzenie szkaplerza, jednocześnie też potwierdził jego treść jako zgodną z depozytem Objawienia Bożego.

Po podziale zakonu karmelitańskiego pod koniec XVI w., obie gałęzie karmelitańskie w sposób jednakowy przyczyniają się do powstawania bractw szkaplerznych.

W Polsce

W naszym kraju nabożeństwo szkaplerzne pojawiło się i zaczęło rozwijać w XIV w. Bractwa szkaplerzne, trzeci zakon karmelitański, sodalicje karmelitańskie itp. stały się zjawiskiem powszechnym.

Obok karmelitów "trzewiczkowych" działali karmelici bosi, szerząc od 1605 r. kult Matki Bożej Szkaplerznej.

W ślad za tworzącymi się ośrodkami duchowości karmelitańskiej postępował rozwój bractw. Do silnego ich rozprzestrzenienia się na terenie całej Polski przyczyniła się w dużym stopniu konstytucja papieża Klemensa VIII (1592-1605) Quaecumque, z dnia 7 grudnia 1604 r., pozwalająca erygować bractwa szkaplerzne przy kościołach parafialnych.

Poza karmelitami kult szkaplerza świętego szerzyli franciszkanie, norbertanie, cystersi, benedyktyni, jezuici, kapucyni, paulini oraz żeńskie zgromadzenia zakonne.

Dużą rolę w tworzeniu bractw szkaplerznych ma w ówczesnych czasach duchowieństwo diecezjalne; liczne konfraternie powstawały przy kościołach diecezji warszawskiej i krakowskiej. Również wiele dokumentów z XVII i XVIII w. zawiera wzmianki na temat kazań poświęconych szkaplerzowi, a wygłoszonych w kościołach parafialnych.

Duże znaczenie miało również to, że "podobnie jak współcześni władcy europejscy, także polscy królowie nosili szkaplerze. Według tradycyjnych przekazów członkami bractwa byli: królowa Jadwiga i król Władysław Jagiełło". W księgach bractw krakowskich zachowały się wpisy Władysława IV i Jana III Sobieskiego. Szkaplerz nosili również: król Jan Kazimierz oraz Michał Korybut Wiśniowiecki.

W czasach najnowszych

Do rozwoju i pogłębienia nabożeństwa szkaplerznego w ogromnej mierze przyczynił się również papież Pius XII. Z okazji 700-lecia szkaplerza karmelitańskiego (1251-1951), dnia 11 lutego 1950 r. wystosował list apostolski, słusznie nazwany Magna charta nabożeństwa szkaplerznego. Stwierdził w nim: "Z pewnością nikomu nie jest tajnym, jak wiele przyczynia się miłość ku Najświętszej Maryi Pannie do ożywienia katolickiej wiary i poprawy obyczajów, szczególnie dzięki tym formom nabożeństwa, które zdają się posiadać wyższą ponad inne moc oświecania umysłów niebieską nauką i zapalania dusz do doskonalenia chrześcijańskiego życia. Najpierw należy do nich zaliczyć nabożeństwo szkaplerza karmelitańskiego, które przez swoją prostotę, stosując się do pojęcia każdego człowieka, rozpowszechniło się bardzo szeroko wśród wiernych chrześcijan, przynosząc zbawienne owoce. (...) Nie chodzi tu bowiem o rzecz małej wagi, lecz o zdobycie wiecznego zbawienia według obietnicy podanej przez Najświętszą Maryję Pannę. Chodzi tu o najdonioślejszą sprawę dla każdego i o właściwe jej przeprowadzenie. Bez wątpienia szkaplerz jest niejako miniaturową szatą maryjną (habitem), znakiem i gwarancją opieki Bożej Rodzicielki".

Rok Jubileuszowy 750-lecia Szkaplerza świętego, który przeżywany był w całym Kościele, stał się wielką manifestacją kultu Matki Bożej Szkaplerznej i nabożeństwa szkaplerznego. Ogólnopolskie obchody tego jubileuszu odbyły się 21 lipca 2001 r. w sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej w Czernej, gromadząc pod przewodnictwem kard. Franciszka Macharskiego 14 biskupów, ponad stu kapłanów, liczne osoby konsekrowane i wielu wiernych świeckich. Spotkanie to stało się dobrą okazją do przeprowadzenia wśród Ludu Bożego katechezy szkaplerznej w duchu posoborowej teologii sakramentaliów i wytycznych Urzędu Nauczycielskiego. W Liście Ojca świętego Jana Pawła II na Rok Maryjny Karmelitański 2001 zatytułowanym "Szkaplerz znakiem przymierza z Maryją" do Ojców Generałów Zakonu Braci Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel i Zakonu Braci Bosych Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel, papież wyraził swoją wdzięczność za ustanowienie roku 2001 w Zakonie Karmelitańskim jako Roku Maryjnego, ukazując rolę Matki Bożej w ekonomii zbawienia. Ojciec Święty wezwał wszystkich do kontemplacji doświadczeń wiary i miłości Najświętszej Maryi Panny. Jednocześnie też za Piusem XII stwierdził, iż "głębokie życie maryjne, które wyraża się w ufnej modlitwie, w pełnym zachwytu uwielbieniu i pilnym naśladowaniu, prowadzi do zrozumienia, że najbardziej autentyczną formą nabożeństwa do Najświętszej Maryi Panny, wyrażającej się w skromnym znaku szkaplerza, jest poświęcenie się Jej Niepokalanemu Sercu". Wypowiadając się na temat oddawania czci Matce Bożej Szkaplerznej Ojciec Święty przypomniał, że "nabożeństwo do Niej nie może ograniczyć się tylko do modlitw i hołdów składanych Jej przy określonych okazjach, ale powinno stanowić habit, czyli nadanie stałego kierunku chrześcijańskiemu postępowaniu, opartemu na modlitwie i życiu wewnętrznym poprzez częste przystępowanie do sakramentów i konkretne uczynki miłosierne co do ciała i co do duszy".